- Ας επιλέξουμε την ευγνωμοσύνη για αυτά τα καλά που ήδη έχουμε. Η εκτίμηση κι η ευγνωμοσύνη έχουν πολύ μεγάλη δύναμη. Λυπούμαι όταν βλέπω τους αγρότες να πετάνε στο δρόμο φρούτα, ως ένδειξη διαμαρτυρίας. Η τροφή είναι δώρο της γης προς εμάς. Αν συμπεριφερόμαστε τόσο απαξιωτικά, τόσο υβριστικά, σε λίγο δεν θα έχουμε ούτε αυτά τα φρούτα.
- Ας κάνουμε μια επανεκτίμηση των προτεραιοτήτων μας: όλα αυτά στα οποία ξοδεύουμε χρήματα, μας είναι όλα τόσο απαραίτητα; Μήπως μπορούμε να «γλυτώσουμε» ένα μεγάλο μέρος εξόδων επιλέγοντας, π.χ. να χρησιμοποιούμε το αυτοκίνητο λιγότερο, ή να διασκεδάζουμε λιγότερο ακριβά; Μήπως ένας απλούστερος τρόπος ζωής μας κάνει τελικά πιο ευτυχισμένους;
- Ας μην παρασυρόμαστε σε σενάρια φόβου και πανικού-δεν οδηγούν πουθενά, παρά μόνο σε περισσότερο στρες, δυστυχία, λανθασμένες αποφάσεις και βάσει της αυτοεκπληρούμενης προφητείας σε ακόμη μεγαλύτερη έλλειψη και μιζέρια! Κι αν η τηλεόραση σας αγχώνει, κλείστε την! Αρνηθείτε την μετάδοση πανικού και γκρίνιας!
- Επιλέξτε πίστη κι αισιοδοξία. Όποια και αν είναι η δυσκολία στη ζωή, ίσως έχει κάποιο λόγο ύπαρξης, κάτι που πρέπει να μας διδάξει, αλλά είναι σημαντικό να πιστεύουμε ότι πάντα θα είμαστε προστατευμένοι και ότι θα υπάρχει φροντίδα για εμάς. Η παλιά σοφή ρήση «έχει ο Θεός..» είναι πιο επίκαιρη από ποτέ.
- Δώστε στους άλλους! Τώρα είναι πιο σημαντικό από ποτέ. Ίσως μπούμε στον πειρασμό να κρατήσουμε ακόμη πιο σφιχτά για τον εαυτό μας αυτά που ήδη έχουμε, όμως η τσιγγουνιά θα οδηγήσει σε ακόμη μεγαλύτερη ενοχή, κλείσιμο στον εαυτό μας και φόβο έλλειψης. Ο εγωκεντρισμός δε βοηθά, δεν έχει οδηγήσει σε συναίσθημα της ευημερίας, ακόμη και στους πιο πλούσιους. Πραγματικός πλούτος είναι να γνωρίζω ότι οι ανάγκες του συνανθρώπου είναι το ίδιο σημαντικές όπως οι δικές μου κι ότι πάντα θα έχω αρκετά, ώστε να δώσω έστω κι ένα μικρό μέρος σε κάποιον άλλον. Η πρόθεση είναι πολύ σημαντική. Έστω και το ένα ευρώ που θα δώσουμε κάνει μεγάλη διαφορά από ότι η στάση «δε βαριέσαι τώρα…»
- Σκεφτείτε τους τρόπους που έχετε συμπεριφερθεί ανέντιμα στο παρελθόν σχετικά με τα χρήματα, όσο μικροί κι αν είναι αυτοί. Έχετε καταχραστεί δημόσιο χρήμα ή περιουσία; Έχετε ζητήσει δωροδοκία; Έχετε συνδεθεί ερωτικά με κάποιον με γνώμονα τις οικονομικές απολαβές; Όλα αυτά οδηγούν σε υποσυνείδητες ενοχές, οι οποίες αποζητούν την τιμωρία, εξ’ ου κι ο φόβος της φτώχειας.
Πώς μπορεί κάποιος που γνωρίζει ότι έχει φερθεί άδικα κι εγωιστικά σε σχέση με τα χρήματα, να περιμένει ότι η ζωή θα τον φροντίσει, ότι κάπως θα βρεθούν τα απαραίτητα και για αυτόν; Δεν μπορεί. Φοβάται και γραπώνεται ακόμη περισσότερο σε αυτά που έχει και σε αυτά που μπορεί να αρπάξει. Κι ο φαύλος κύκλος αρπακτικότητας-ενοχής-φόβου συνεχίζεται… Σκεφτείτε πόσες φορές έχετε φερθεί έτσι κι αποφασίστε να μη το ξανακάνετε. Θα ελευθερωθείτε.
- Μην δέχεστε τα αρνητικά προγνωστικά σε σχέση με την αγορά εργασίας. Ακόμη και στις χειρότερες οικονομικές κρίσεις, υπάρχουν επιχειρήσεις κι επαγγελματίες που τα καταφέρνουν καλά. Φροντίστε να δίνετε τον καλύτερο εαυτό σας στη δουλειά σας, με κίνητρο να προσφέρετε στους άλλους (όχι μόνο να πάρετε) και θα ανταμοιφθείτε. Οι άνθρωποι πάντα έχουν ανάγκη από υπηρεσίες με ειλικρινή διάθεση προσφοράς κι ενδιαφέρον, όποιο κι αν είναι το αντικείμενο.
- Όσοι έχετε τη δυνατότητα, δοκιμάστε την καλλιέργεια της γης, έστω κι ενός μικρού κομματιού κήπου, με κάποιο είδος τροφής, π.χ. λαχανικά, έστω και συμβολικά. Οι κάτοικοι της πόλης αποτελούμε σήμερα τις πρώτες γενιές στις χιλιετίες του ανθρώπινου είδους, που δεν γνωρίζουμε καθόλου, δεν έχουμε ιδέα πώς να θρέψουμε τον εαυτό μας κατευθείαν από τη γη. Ίσως ανακαλύψουμε τη σοφία και τη χαρά ενός πιο φυσικού κι απλού τρόπου ζωής, του οποίου έχουμε χάσει τα ίχνη…
Πιστεύω ότι η στάση του καθενός από εμάς ατομικά, απέναντι στην οικονομική κρίση είναι κρίσιμης σημασίας για την ποιότητα της ζωής του ίδιου, αλλά και των άλλων. Επιλέγοντας κάθε στιγμή την αγάπη αντί για το φόβο, την αισιοδοξία, αντί για την κατηγορία, την πίστη αντί για τις ενοχές, το ενδιαφέρον για τον άλλον, αντί για την τσιγγουνιά, θα επηρεάσει τη δική μας ζωή, τους γύρω μας που μας βλέπουν, την κοινότητά μας, τη χώρα μας, την ανθρωπότητα με πολύ σημαντικό τρόπο.
(*)Ελευθεροτυπία 08/02/2010